บรัดเลย์, วิลเลียม แอล. 2567. สยามแต่ปางก่อน 35 ปีในบางกอกของหมอบรัดเลย์ โดย ศรีเทพ  กุสุมา ณ อยุธยา. กรุงเทพฯ: มติชน. 534 หน้า. 420 บาท.

         หมอบรัดเลย์ มิชชันนารีอเมริกัน ผู้มีบทบาทโดดเด่นในด้านการแพทย์และการพิมพ์สยามในยุคต้นสมัยใหม่ และมีความใกล้ชิดกับชนชั้นนำไทยหลายคน หมอบรัดเลย์จึงเป็นตัวละครทางประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจในหลายมิติ เรื่องราวตลอดชีวิตในสยามของหมอบรัดเลย์ถูกบอกเล่าไว้ในหลากหลายข้อเขียน ทั้งบันทึกส่วนตัว หนังสือพิมพ์ และ ฯลฯ ซึ่งถ่ายทอดเรื่องส่วนตัว ความสัมพันธ์ระหว่างหมอบรัดเลย์กับบุคคลต่างๆ รวมไปถึงเหตุการณ์สำคัญที่หมอบรัดเลย์ได้ประสบด้วยตัวเอง หรือได้ยินมา สยามแต่ปางก่อน 35 ปีในบางกอกของหมอบรัดเลย์ จึงเป็นหนังสือเล่มสำคัญที่ให้ข้อมูลทางประวัติศาสตร์ไทยในยุคเริ่มต้นสมัยใหม่ที่ลุ่มลึก เปี่ยมไปด้วยข้อมูลและเกร็ดเล็กเกร็ดน้อย ผ่านมุมมองแบบ "ฝรั่งมองไทย" ที่มุมหนึ่งก็เหยียดหยัน และอีกมุมก็วิพากษ์ความพ้นสมัยอย่างตรงไปตรงมา